Wyzwania finansowe samorządów w obliczu kryzysu gospodarczego

Jednym z kluczowych problemów dla dzisiejszego rozwoju Polski jest kwestia finansowania samorządów w kontekście obecnego kryzysu gospodarczego. Samorządy mierzą się z nieprzewidywalnymi cenami energii, kryzysem imigracyjnym, ucieczką kapitału i inflacją. W jaki sposób zarządzać, jak pomóc samorządom, aby z kryzysu wyszły szybko i skutecznie? Kwestie te stały się tematem osobnego panelu dyskusyjnego na Forum Gospodarczym.

Moderator dyskusji a zarazem przewodniczący Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski – Kazimierz Barczyk rozwiązanie problemu widzi w oszczędnościach i racjonalizacji wydatków ze strony samorządów. Obniżenie zużycia energii oraz cięcia budżetowe nie są jednak uniwersalną receptą na kryzys. Samorządy nie maja dużego pola manewru, szczególnie w czasach gdy zbrojenia i obronność są wyżej na liście priorytetów budżetowych Państwa. Dodając do tego mniejsze wpływy podatkowe do kas samorządów oraz zawieszone środki z KPO powstaje, zdaniem Kazimierza Barczyka, pytanie – jak samorządy mają sobie z tym poradzić, żeby konsekwencji nie odczuli bezpośrednio mieszkańcy gmin i powiatów.

Jako pierwszy głos zabrał poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Bukowiec, który przeszedł przez wszystkie szczeble kariery samorządowej. Poseł podkreślił, że z przerażeniem i trwogą patrzy na los samorządów pod skrzydłami obecnej władzy państwowej. Ograniczenia nałożone na wpływy podatkowe powodują, jego zdaniem, ogromny problem ze skonstruowaniem budżetów w aktualnej sytuacji. Stanisław Bukowiec zwrócił również uwagę na propozycje partii Porozumienia w projekcie udziału samorządów w podatku VAT – co dałoby nawet do 100 mld zł rocznie przy obecnej inflacji. Należałoby również uregulować kwestie odliczania VAT od inwestycji by zapobiec rozbieżnym interpretacjom. By wyjść z letargu samorządy potrzebują środków z KPO – rozruszałoby to polską gospodarkę i dało szanse samorządom na powstanie z kolan i ustabilizowanie sytuacji krajowej gospodarki. Trzeba wspierać samorządy, ponieważ to na nich opiera się efektywność wielu systemów obywatelskich. Obecny sposób dystrybucji środków dla samorządów ma cechy politycznej faworyzacji, wybiórczości i grabieży – trzeba, by ta kwestia wybrzmiała a dyskusja przyniosła obiektywne efekty.

Następnie głos zabrała Marzena Piszczek (Adiunkt Katedry Finansów Samorządowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie) aktywnie pracująca z miastem Kraków przy tworzeniu wieloletnich planów zadaniowych i finansowych. 30 lat towarzyszenia samorządom pozwoliły jej wyrobić sobie pewien światopogląd. Swoją wypowiedź poświęciła samodzielności finansowej samorządów – tak bardzo potrzebnej, by poradzić sobie z obecną sytuacją. Zaliczenie udziału w podatkach centralnych do przychodów własnych ograbia samorządy z realnej kontroli nad swoimi finansami budując fikcyjne nagromadzenie kapitału – szczególnie na terenach z dużymi zakładami pracy. Zastosowanie tej błędnej metodologii bezpośrednio uderza w samorządy. Sam Kraków stracił na PIT między 200 a 400 mln zł w zależności od sposobu obliczania. Pani adiunkt podkreśliła problem dużej kondensacji demograficznej w odniesieniu do dużych metropolii oraz zadała pytanie, jak ukształtować ich strukturę oraz samodzielność, która niestety słabnie w dzisiejszych czasach. Nie należy mylić decentralizacji i dekoncentracji finansów w kwestii samorządów – w tym momencie są one niemal całkowicie zależne od transferów Państwa. Pandemia również zebrała swoje żniwo – zmiany w stawkach podatkowych dodatkowo uderzyły w i tak napięty już budżet samorządów. „Rząd ma prawo dokonywać zmian, trzeba jednak dokładnie i odpowiedzialnie policzyć, kto i ile na tym realnie straci” – powiedziała Marzena Piszczek. Mimo, iż gminy miejsko-wiejskie w pewien sposób zyskały, nie zmniejszyło to obecnej w Polsce polaryzacji. Już od 2003 roku obserwujemy rosnące niezadowolenie samorządów. Złota reguła finansowania samorządów była innowacją na skalę europejska – na tym się jednak niestety skończyło. Ze swojej strony jako naukowy obserwator Marzena Piszczek zaznacza, iż wszystkie wskaźniki ekonomiczne oparte są na finansowaniu własnym i transferach co zmusza nas do zastanowienia się nad finansami samorządów. Pewne obszary wymagają spokojnego przyjrzenia się np. podatek od nieruchomości, a także ogromne umorzenia i odroczenia w nim obecne – są to już miliardy złotych.

Przewodniczący Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych Mirosław Legutko zwrócił uwagę na kwestię zbyt wysokiego (wg niego) podatku od osób fizycznych, który wręcz karze aktywnych i przedsiębiorczych obywateli. Mimo, iż broni on interesów samorządów zdecydowanie uderza w przedsiębiorczość Polaków. „Zbicie termometru nie oznacza iż nasz kraj nie ma gorączki” –  należy więc zaplanować i przeprowadzić zmiany w finansowaniu samorządów. Największy problem wynika ze zbyt częstych zmian w przepisach, które destabilizują sytuacje samorządów powodując zgodę na mniejsze zaniedbania z braku czasu – mówi przewodniczący. „Kryzys jest ozdrowieńczy” – według Mirosława Legutki może to spowodować wypracowanie skutecznych rozwiązań, które rzeczywiście poprawią sytuację. Trzeba być jednak sceptycznym. Nie możemy zgadzać się na rozszerzanie funkcji służebnej dużych miast wobec słabszych jednostek. Duże reformy mają duże ryzyko niepowodzenia – czasami rozwiązaniem są mniejsze, a lepiej przemyślane zmiany.

Zdaniem Rafała Kergera (Redaktora Naczelnego PortalSamorządowy.pl) samorządy mają dużo sprzymierzeńców, ale dla prawidłowego rozwoju potrzebują również recenzentów. Wypowiedź ta była niejako ochłodzeniem dyskusji i propozycją spojrzenia na problem z nieco innej perspektywy. Samorządowcy powinni zajrzeć w głąb własnych urzędów i podjąć radykalne decyzje np. ograniczenie kadr do niezbędnego minimum. Redaktor zaznaczył, że istnieje jeszcze jedna istotna kwestia – oprócz likwidacji janosikowego należy zlikwidować dysonans informacyjny pomiędzy rządem i samorządami. Nie warto wrzucać wszystkich miast, gmin i powiatów do jednego worka. Sektor samorządowy powinien sam zwrócić uwagę na problem zadłużania przyszłych pokoleń i zlikwidować je lub ograniczyć w jak największym możliwym zakresie.

W podsumowaniu moderator zwrócił uwagę na dobre wyposażenie samorządów w aktywa. Jego zdaniem nie należy przeciągać liny, lecz obiektywnie oceniać sytuację i podejmować adekwatne i konkretne działania. Reforma samorządowa jest w powszechnej opinii jedną z najbardziej uznanych reform w Polsce. Dobrym krokiem było wzięcie spraw w swoje ręce – należy teraz w mądry sposób kontynuować te tendencje. Kazimierz Barczyk wyraził obawę o działania rządu w zakresie ograniczenia decentralizacji oraz zmniejszenia funduszy. W obecnej sytuacji wielkiego kryzysu światowego każda władza centralna będzie chciała relatywnie ograniczać samorząd i ciężko prognozować, by następne rządy dobrowolnie przywracały im środki i kompetencje, co może w dłuższej perspektywie odbić się echem w naszym kraju.

---

Moderator:

Kazimierz Barczyk, Przewodniczący, Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski

Paneliści:

Mirosław Legutko, Przewodniczący, Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych

Rafał Kerger, Redaktor Naczelny, Nowy Przemysł/PTWP S.A./WNP.pl

Stanisław Bukowiec, Poseł, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej

Marek Reichel, Prorektor ds. Nauki i Rozwoju, Akademia Nauk Stosowanych w Nowym Sączu

Marzena Piszczek, Adiunkt, Katedra Finansów Samorządowych, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie