Przedwakacyjny nastrój

22 czerwca 2023

Autor: Szymon Sikorski

Za nami matury, młodzież szkolna już wkrótce zakończy kolejny rok nauki, a dorośli planują urlopy. Kontynuując zatem analizę z 17 maja 2023 r. pt. „Wiosna 2023 – gdzie jesteśmy?” opublikowaną na łamach Forum Ekonomicznego, warto zatrzymać się nad kilkoma ważnymi wydarzeniami politycznymi, które już teraz mocno rzutują na obecną sytuację polskiej gospodarki. Podjęcie próby zrozumienia tych mechanizmów wymaga cofnięcia się do 31 sierpnia 2022 r., gdy to portal „forumpolskiejgospodarki.pl” podał informację, z której wynikało, że rząd francuski dopłacał „nawet 6 tysięcy euro osobom, które decydują się na zakup samochodu napędzanego prądem. Warunkiem jest cena pojazdu, która nie może przekraczać 47 tysięcy euro. Możliwe jest również otrzymanie dopłaty po oddaniu swojego obecnego, spalinowego auta”. Lecz nie tylko Paryż, w tym okresie, subwencjonował elektromobilność. Takie działania podejmowała także Norwegia, powszechnie uznawana za lidera postępu w tym zakresie. Jak 2 marca 2023 r. podał portal „mojanorwegia.pl”: „działacze stowarzyszeń motoryzacyjnych zwracają uwagę, że ostatnie zmiany prawne zatrzymają rosnącą popularność samochodów elektrycznych w Norwegii. Według danych OFV, liczba zarejestrowanych elbili [red. pojazdów elektrycznych] spadła z 32.714 szt. w grudniu 2022 roku do 6660 szt. w styczniu 2023 roku. Jak zwraca uwagę Rystad Energy – firma analizująca rynek energetyczny – spadek sprzedaży może być jeszcze większy, ponieważ rejestracji mogły podlegać pojazdy kupione przed nowelizacją prawa”. W tym kontekście dziwić może pogląd, jaki po powrocie z Chin 15 maja 2023 r. przedstawił prezydent Emmanuel Macron stwierdzając, że „kolejne normy ekologiczne wprowadzane przez Unię służą przede wszystkim chińskim producentom, którzy dzięki wsparciu własnych władz uzyskali dużą przewagę w produkcji aut elektrycznych, instalacji do produkcji energii wiatrowej czy słonecznej”. Podstaw tej jego decyzji należy upatrywać w zestawieniu prezentującym TOP 20 firm 2022 roku. Jak się okazuje, na tej liście uplasowało się 15 podmiotów amerykańskich, 4 azjatyckie i tylko 1 europejski. I bynajmniej nie był to któryś z koncernów motoryzacyjnych, AGD, czy nowych technologii. Na 20. – ostatnim miejscu uplasował się Louis Vuitton Moët Hennessy (LVMH, Francja) – czyli firma modowa produkująca torebki, perfumy, czy zegarki. Wartym odnotowania jest również fakt, jakim jest zapowiedź wycofania się Francji z aktywnej militarnej i ekonomicznej obecności w Afryce, ogłoszona na przełomie stycznia i lutego 2023 r. Decyzja ta była szeroko komentowana przez media. Zdaniem wielu analityków stanowi to element budowy nowego sojuszu Chiny-Francja (może i Rosja) w kontrze do USA. Warto pamiętać, że Emmanuel Macron od lat nie kryje niechęci wobec aktywnej obecności Stanów w Europie. Wyrazem tych poglądów stała się idea „strategicznej autonomii”. Potwierdzenia dla tej teorii można szukać w materiale opublikowanym 6 czerwca 2023 r. przez portal „wp.pl”, w którym przywołano słowa Katalin Miklóssy z Uniwersytetu Helsińskiego: „znaczenie Polski w europejskiej polityce obronnej i bezpieczeństwa gwałtownie rośnie (…) Polska do końca obecnej dekady stanie się supermocarstwem”. Podobny ton wybrzmiał z materiału opublikowanego 16 czerwca 2023 r. na łamach największego fińskiego dziennika „Helsingin Sanomat”. I chociaż należy zachować powściągliwość i dystans do tego typu deklaracji, to jednak warto przyznać, że Wojsko Polskie przechodzi dawno nienotowaną modernizację. Jednym z jej elementów jest współpraca z Koreą Południową. Ministerstwo Obrony Narodowej 6 czerwca 2023 r. na swojej stronie poinformowało, że „pierwsze czołgi już są w Polsce, pierwsze armatohaubice K9 także są już na wyposażeniu 16 Dywizji Zmechanizowanej”. Modernizacji podlegają również siły powietrzne, gdyż jak 7 czerwca 2023 r. podało MON podpisano już umowy „na dostawy lekkich samolotów bojowych FA-50. Pierwsze egzemplarze dostarczane są już do Polski. To niezwykle ważny moment dla Sił Powietrznych. Pozbywamy się samolotów postsowieckich, a polskie lotnictwo bojowe od teraz będzie używało wyłącznie samolotów F-16 i FA-50, a niedługo także F-35”, zaś w ramach dywersyfikacji planowane są także zakupy samolotów szwedzkich. Zwiększeniu ulega też sama liczba żołnierzy, których w 2015 r. było 95 tysięcy, a obecnie jest ich 172,5 tysiąca. Generalnie w roku 2023 na obronność przewidziano 3% PKB, czyli blisko 100 mld zł, o czym 25 października 2022 r. informował portal „defence.pl”. Wracając zaś do ewentualnej prorosyjskiej polityki Paryża, w kontekście niechęci do USA, warto będzie w przyszłości przeanalizować skutki wypowiedzi Macrona, która miała miejsce w Bratysławie w czasie Forum GLOBSEC. Prezydent Francji stwierdził wówczas „że wschodnia część Unii Europejskiej jest obecnie „za bardzo dozbrojona”. Jego zdaniem taka sytuacja będzie w przyszłości prowadzić do kolejnych napięć z Rosją. Prezydent podkreślił, że Europa nie powinna się w tej kwestii oglądać na Stany Zjednoczone i sama musi zaproponować Rosji podpisywanie traktatów dotyczących rozbrojenia. Unikając ingerencji USA Unia zyskałaby większą autonomię w kwestiach bezpieczeństwa”, o czym 31 maja 2023 r. informował portal „dorzeczy.pl”. Ta wypowiedź współgra z wcześniejszą z 4 czerwca 2022 r., gdy przywódca Francji powiedział „nie należy upokarzać Rosji, by po zakończeniu walk znaleźć dyplomatyczne rozwiązanie”.

Wracając do wschodniej flanki warto pamiętać, że na temat obecności USA i współpracy transatlantyckiej na linii Waszyngton – Warszawa wypowiedział w 2003 r. Jacques Chirac: „zmarnowali okazję, żeby siedzieć cicho”, co spotkało się z oburzeniem ze strony szefa MSZ Włodzimierza Cimoszewicza. I chociaż od tej wypowiedzi mija właśnie 20 lat, to jednak strona francuska swoim „ojcowskim” podejściem ciągle nie pozwala Europie o niej zapomnieć.

Pozostaje więc postawić pytanie, jak te działania przekładają się na gospodarkę europejską i polską? I w tym przypadku wiele się zmienia. Jak się wydaje Niemcy przekonują się, że współpraca z Chinami może być utrudniona na tyle długo, że aby utrzymać pozycję lidera w UE zaczęły poszukiwać innych rynków, z którymi muszą kooperować, by zapewnić rozwój niemieckiego przemysłu. Od ponad roku widoczne staje się zacieśnienie współpracy Berlina z krajami Ameryki Południowej, szczególnie ze Wspólnym Rynkiem Południa (hiszp. Mercado Común del Sur). Są to kraje zasobne rolniczo, lecz zacofane technologicznie. Zatem dla obu stron kooperacja ma charakterystykę win-win. Niemcy otrzymają tanie produkty rolne, wysyłając w zamian samochody, AGD, czy elementy technologii OZE. Na drodze do realizacji tego celu stoi jednak Francja z jej najsilniej dotowanym w UE rolnictwem oraz Polska. Być może działania „piątki dla zwierząt” miały na celu skłócenie polskich rolników, którzy zajęci walką na własnym podwórku zostaliby wypchnięci z globalnych rynków drobiu czy wołowiny (w tym uboju rytualnego). Jak się wydaje temu mogła służyć próba wywołania „afery drobiowej”, w której kurczaki miały być karmione paszą do której produkcji miały być używane komponenty do produkcji smarów – miało to miejsce w październiku 2022 r. Istotnie to śmiała teoria, trudna do udowodnienia, lecz czy z tego powodu nierealna? Realizacji planów umocnienia pozycji Niemiec w UE, nawet kosztem Francji ma służyć inicjatywa zbudowania „Europy habsburskiej” – opartej na terenach zarządzanych przez tę dynastię – w której Francji nie było. Co ciekawe wypowiedzi Paryża dotyczące powrotu do atomu, zawieszenie dalszego rozwoju „Fit for 55”, stanowią uderzenie w przewodniczącą KE Ursulę Von der Leyen, która objęła to stanowisko dzięki poparciu, jakiego jej kandydaturze udzielił Emmanuel Macron, o czym 19 lipca 2019 r. informował portal „pism.pl”.

Wracając jednak do Chin, warto zaznaczyć, że działania USA zmierzające do ograniczania wymiany handlowej z Pekinem, połączone z kryzysem energetycznym oraz przerwanymi łańcuchami dostaw drogą morską i lądową spowodowały spowolnienie gospodarcze. Jak 7 czerwca podał portal „businessinsider.pl” „można było spodziewać się, że Chiny pokażą za maj niezbyt pozytywne dane o eksporcie. Jednak, że będą tak złe, to ekonomiści nie podejrzewali. Chiński eksport spadł w kwietniu aż o 7,5% rok do roku, a nadwyżka handlowa była najniższa od ponad roku”. Jednym z czynników wpływających na ten wynik jest niejasna polityka Pekinu wobec Moskwy. Dotyczy to nie tylko kwestii militarnych, ale także wizerunkowych. Otóż w lutym 2023 r., jak 19 maja 2023 r. podał portal „forsal.pl” „Chińskie Ministerstwo Zasobów Naturalnych wydało rozporządzenie dotyczące treści map, które wymaga dodawania starych chińskich nazw do obecnych rosyjskojęzycznych nazw geograficznych ośmiu miejsc wzdłuż granicy rosyjsko-chińskiej. Oznacza to, że obecnie Władywostok, stolica administracyjna regionu, ma na mapach nosić oficjalną chińską nazwę „Haishenwai”. O dziwo fakt ten nie spotkał się z taką falą krytyki, jak polska decyzja z 10 maja 2023 r. o powrocie Kaliningradu do historycznej nazwy Królewiec. Niemcy chcąc utrzymać wzrost gospodarczy w pierwszym rzędzie potrzebują gazu i ropy. Przerwanie tranzytu surowca Gazociągiem Północnym, a następnie embarga na import węglowodorów z Rosji spowodowały poszukiwanie innych kierunków. Jak 28 maja 2023 r. informował portal „money.pl” „główne dostawy ropy naftowej dla zaopatrującej Berlin w paliwa rafinerii PCK Schwedt będą realizowane przez stronę polską – jak wskazywał Jörg Steinbach – minister gospodarki Brandenburgii. Polski Naftoport jest kluczowym kierunkiem pozyskiwania surowca dla niemieckiego zakładu”. W tym kontekście warto pamiętać, że do 2022 r. konieczność budowy gazoportu i naftoportu na polskim wybrzeżu była w Niemczech ośmieszana i blokowana. Zmiana kursu Berlina widoczna jest także w bilansie wymiany handlowej. Jak 5 czerwca 2023 r. wskazał portal „businessinsider.pl” „Polska jest czwartym krajem, z którego Niemcy sprowadzają najwięcej towarów – wynika to z najnowszych danych niemieckiego urzędu statystycznego. Co więcej, należymy do nielicznego grona tych krajów, z których import do Niemiec nie maleje, ale istotnie rośnie. Nasi zachodni sąsiedzi znacząco zmniejszyli kontakty handlowe z Chinami, zastępując to krajami Europy Środkowo-Wschodniej na czele z Węgrami, Czechami i Polską”. Przy czym jak 22 maja 2023 r. podał GUS „w kwietniu br. produkcja sprzedana przemysłu [w Polsce] była niższa o 6,4% w porównaniu z kwietniem ub. roku, kiedy notowano wzrost o 12,4% w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego, natomiast w porównaniu z marcem br. spadła o 14,8%. W okresie styczeń–kwiecień br. produkcja sprzedana przemysłu była o 1,9% niższa w porównaniu z analogicznym okresem 2022 roku, kiedy notowano wzrost o 14,9% w stosunku do porównywalnego okresu poprzedniego roku”. Jak się wydaje na ten wynik wpłynęło wiele czynników w tym za najistotniejsze należy uznać dwa: bardzo wysokie wyniki przyrostów w roku 2021 – gdy byliśmy liderami powrotów do poziomów przed pandemicznych i drugi: zbyt krótki czas na skonsumowanie wzrostu zamówień z Niemiec. Tym niemniej dane te można uznać za obiecujące. Poprawie uległ także wskaźnik PMI, który za maj 2023 r. zanotował wartość 47 (wzrost o 0,4 pkt. w stosunku do kwietnia, osiągając poziom z czerwca 2020 r. – 47,2), przy czym w Niemczech, jak podał 1 czerwca 2023 r. portal „investing.com” za maj osiągnął on wartość 43,2 (co oznaczało spadek o 1,3 pkt.).

Innym probierzem stanu polskiej gospodarki jest wielkość Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych (BIZ). Według informacji z 12 maja 2023 r. pt. „Atrakcyjność Inwestycyjna Europy: stagnacja w Europie, Polska jednym z głównych beneficjentów napływu BIZ” przygotowanych przez portal „ey.com.pl” wynika, że „liczba Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych (BIZ) w Polsce wzrosła o 23% do 237 w 2022 r., równolegle liczba miejsc pracy generowanych przez te inwestycje spadła do 18,4 tys. – to 12% mniej niż w inwestycjach ogłoszonych w 2021 r. W Europie nastąpiła stagnacja – liczba BIZ wzrosła o 1% w 2022 r., przy spadku planowanych miejsc pracy o 16% – wynika z cyklicznego badania firmy EY Atrakcyjność Inwestycyjna Europy. Spadek zatrudnienia jest niepokojącym sygnałem, lecz nadal w Polsce bezrobocie utrzymuje się na najniższych historycznie poziomach. Informacje o solidnych fundamentach polskiej gospodarki znalazły również odzwierciedlenie w danych przygotowanych przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. 26 maja 2023 r. Rada Wykonawcza (MFW) przyjęła raport z corocznego przeglądu gospodarki Polski. Wynika z niego, że PKB osiągnie w 2023 r. poziom 0,3% w 2023 roku, a dzięki ożywieniu w kolejnych latach wzrost wyniesie 2,4% w roku 2024 oraz 3,7% w 2025. Kolejnym wskaźnikiem jest inflacja, która pomimo spadku z 16,6% na koniec 2022 roku do prognozowanego poziomu 7,7% na koniec 2023 roku, MFW przewiduję, że dopiero pod koniec 2025 roku zostanie osiągnięta górna granica celu inflacyjnego NBP. „W ocenie MFW dług sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2023 roku pozostanie na poziomie ok. 50% PKB, a deficyt sektora wyniesie 4,5% PKB. Zdaniem MFW Polska stoi obecnie w obliczu nowej presji fiskalnej w postaci zwiększonych wydatków na obronę, niższych dochodów podatkowych i wyższych kosztów obsługi długu”. Jako zagrożenia wskazano ryzyko prawne dotyczące walutowych kredytów hipotecznych, a jako konieczność dalszą transformację energetyczną w kierunki OZE i odchodzenie od paliw kopalnych. Prognozę uzupełnił 7 czerwca 2023 r. na konferencji prasowej prezes NBP, wskazując na szybki spadek inflacji (z 18% w lutym 2023 r. do 13% w maju 2023 r.) Podkreślił, że obecnie nasza gospodarka rozwija się najsilniej w UE, zaś poziom realnych płac w gospodarce narodowej osiągnął wartość z czerwca 2021 r., gdy znajdowaliśmy się na szybkiej ścieżce odrabiania strat po pandemicznych. Wskazał również, że utrzymując takie tempo wzrostu gospodarki w niedalekiej przyszłości – do 10 lat – możemy osiągnąć poziom życia Włoch czy Wielkiej Brytanii. To co dla nas jest nadzieją, dla Brytyjczyków stanowi zagrożenie i powód do niepokoju. Tezę tę 27 lutego 2023 r. potwierdziła Polska Agencja Prasowa przywołując wypowiedź lidera brytyjskiej Partii Pracy – Keir Starmer wówczas powiedział: „jeżeli obecna polityka gospodarcza się nie zmieni, Wielkiej Brytanii grozi to, że do 2030 r. pod względem PKB na osobę, zostanie wyprzedzona przez Polskę (…). Nie czuje się komfortowo z trajektorią, na której wkrótce Wielka Brytania zostanie wyprzedzona przez Polskę. Nie chcę Wielkiej Brytanii, w której młodzi ludzie w naszych wielkich miastach i miasteczkach nie mają innego wyjścia, jak tylko wyjechać. Drenaż mózgów, nie tylko do Londynu, lub Edynburga ale do Lyonu, Monachium, i Warszawy – to nie jest przyszłość na którą zasługuje nasz kraj”. Istotnie możemy to potwierdzić w oparciu o własne doświadczenia „drenaż umysłów” generuje wielkie koszty społeczne wynikające z kosztów kształcenia elit technicznych.

Do grupy analityków wskazujących na umacnianie się polskiej gospodarki dołączyli także eksperci OECD, którzy w raporcie z 7 czerwca wskazali, że wzrost globalnego PKB wyniesie 2,7% w 2023 r. oraz 2,9% w 2024 r. Długoterminowy, zrównoważony wzrost uzależniony jest od właściwych polityk gospodarczych poszczególnych państw oraz współpracy międzynarodowej. Według OECD wzrost gospodarczy w Polsce osiągnie 0,9% w 2023 r., a w 2024 r. 2,1%. Znaczny spadek inflacji – do poziomu 4,8% spodziewany jest w przyszłym roku”. Dla porządku trzeba dodać, że prognozy te są korzystniejsze od zaprezentowanych 13 lutego 2023 r. przez Komisję Europejską mówiących, że: „KE spodziewa się dynamicznego spadku inflacji od II kw. br. (…). Inflacja HICP (ang. Harmonised Index of Consumer Prices) zacznie wyraźnie spadać od II kw. br. osiągając jednocyfrowe wartości już w IV kw. br. (7,5%). Średnioroczna inflacja w br. zdaniem KE spadnie do 11,7%, by w 2024 r. obniżyć się zdecydowanie do 4,4% (…). Polska w 2023 r. uniknie recesji ze wzrostem PKB na poziomie 0,4%, a w 2024 r. nastąpi przyspieszenie tempa wzrostu PKB do 2,5%. Skumulowany wzrost PKB w Polsce w latach 2023–2024 będzie wyższy niż wzrost gospodarczy w całej UE i wyniesie 2,9%, w porównaniu do 2,4% w UE”. Te dane podobnie jak i prognozy MFW, poddałem analizie w materiale „Wiosna – gdzie jesteśmy”, który ukazał się na łamach Forum Ekonomicznego. W świetle przywołanych danych trudno zgodzić się z opiniami polityków wskazujących, że jesteśmy świadkami spadku wiarygodności ekonomicznej Polski na arenie międzynarodowej. W przywołanym komentarzu prezes NBP wskazał również na słabnący popyt. Istotnie spadek jest obserwowany, lecz należy pamiętać, że rok 2022 był czasem odrabiania postpandemicznych strat – mamy zatem do czynienia z efektem wysokiej bazy. Ponadto, jak to zaznaczyłem w analizie „Wiosna 2023 – gdzie jesteśmy” obecny rok nie obfitujący w wielkie wydarzenia sportowe nie skłania do masowej wymiany sprzętu Hi-Fi w naszych domach. Trzeba też pamiętać, że spadek sprzedaży detalicznej zanotowały wszystkie kraje UE, zaś jak 6 czerwca 2023 r. wskazał portal „businessinsider.pl” „sprzedaż detaliczna w Polsce spadała wolniej niż w innych krajach UE (…). W takim zestawieniu wynik Polski, czyli spadek o 2 proc. rdr wygląda całkiem „dobrze”. Na 27 krajów wspólnoty zajmujemy dziesiąte miejsce od góry. Nasze pensje spadły realnie średnio o 2,3 proc. w kwietniu, więc spadek sprzedaży to niemal równo skutek inflacji przekraczającej wzrost wynagrodzeń. W większości krajów podwyżki płac najwyraźniej nie były jednak na tyle wysokie jak w Polsce, żeby zrekompensować większość wzrostu cen lub ludzie postawili na oszczędzanie w ciężkich czasach”. Co ciekawe jesteśmy liderem wzrostu zakupów On-line. „Ta wzrosła o 10,7 proc. rdr i szybciej szła w górę tylko w Portugalii (+20,2 proc. rdr), a wzrostem tej branży mogły się pochwalić jeszcze tylko: Bułgaria, Rumunia i Dania. W Niemczech sprzedaż internetowa zmalała o 7,1 proc., a w Belgii o aż 11,1 proc. rdr.” To potwierdza, że na szczęście dalecy jesteśmy od paniki, która staje się udziałem naszych sąsiadów i potwierdza stabilność polskiej gospodarki.

W tym kontekście warto wskazać jeszcze na inną wypowiedź, tym razem z 4 czerwca 2023 r. opublikowaną przez portal „businessinsider.pl”. Odnosi się ona do dłuższej perspektywy czasowej – a jej autorem jest pracujący w Waszyngtonie ekonomista prof. Marcin Piątkowski „nigdy wcześniej nie udało nam się tak popchnąć gospodarki do przodu jak przez ostatnie 33 lata. Potroiliśmy PKB na głowę. Jesteśmy pod tym względem liderem Europy. Żaden inny europejski kraj tego nie dokonał. Od ponad ćwierćwiecza jesteśmy też liderem wzrostu na świecie, wśród krajów na podobnym poziomie rozwoju. Od 1991 r. rozwijamy się szybciej nawet niż Korea Południowa. Patrząc tylko z tej perspektywy, nasz gospodarczy złoty wiek cały czas trwa. Dodatkowo po pandemii, a więc od czwartego kwartału 2019 do pierwszego kwartału 2023, Polska jest również numerem jeden w Europie, jeśli chodzi o wzrost. Jesteśmy na samym czele peletonu. Co więcej, podtrzymuję, to o czym mówię od ponad dekady, że co najmniej jeszcze do 2030 r. wciąż będziemy rozwijać się szybciej niż Europa Zachodnia. 10 lat temu prognozowałem, że Polska do 2030 r. osiągnie poziom 80 proc. dochodów bogatych krajów Europy. Wtedy wielu ekspertów twierdziło, że to zbyt optymistyczne myślenie. Tymczasem okazuje się, że te 80 proc. (z uwzględnieniem siły nabywczej) osiągniemy nawet wcześniej”. Ten sam portal, 9 czerwca 2023 r., przedstawił podobną analizę odnoszącą się jednak do innej perspektywy „w porównaniu ze złym czwartym kwartałem ub.r. dla polskiej gospodarki, odbicie już kwartał później może robić wrażenie. Nikt w Europie nie osiągnął podobnie dobrego rezultatu, a dotychczasowy lider — czyli Irlandia — spadł nawet na ostatnie miejsce. Nie wyprzedziliśmy jeszcze wartością PKB Szwajcarii, ale mamy do [red. niej] coraz bliżej”. Opinia ta jest szczególnie cenna, gdyż to właśnie Konfederacja Szwajcarska jest od 12 lat liderem rankingu Global Innovation Index, w którym Polska za 2022 r. została sklasyfikowana na 38. miejscu na 193 kraje ujęte w zestawieniu. Zasadnym wydaje się dodać, że rok temu byliśmy na pozycji 40; w 2015 – 46; a w roku 2008/2009 – 56 – będąc wówczas poza TOP 50. Przywołane opinie nawiązują do raportu „Paths of Productivity Growth in Poland: A Firm Level Perspective” opublikowanego przez „Bank Światowy” „w ostatnich 30 latach tempo wzrostu polskiej gospodarki było jednym z najszybszych na świecie”. Na koniec i ja pozwolę sobie na odwołanie – tym razem do tytułu publikacji z 11 maja 2023 r. – „Uwierzmy w siebie”, bo wszelki sukces zaczyna się od wiary we własne siły.

Przed nami okres wakacyjnego wypoczynku, który szczególnie w tym roku bardzo nam się przyda. Jak zawsze zachęcam Czytelników do samodzielnego wyciągania wniosków.

Autor składa podziękowania na ręce prof. Józefa Bieńka (URK) za okazaną pomoc.

Szymon Sikorski, pełnomocnik i asystent rektora Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, absolwent studiów MBA, analityk, politolog, historyk, dziennikarz. Ekspert Platformy Przemysłu Przyszłości, panelista i moderator Forum Ekonomicznego, członek Rady Naukowej Polskiego Klubu Ekologicznego – Kraków oraz krakowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, analityk Rady ds. Rolnictwa i Obszarów Wiejskich przy Prezydencie RP.

https://www.forum-ekonomiczne.pl/wiosna-2023-gdzie-jestesmy/, data pobrania 15 VI 2023 r.

https://fpg24.pl/francja-przekupuje-obywateli-do-zielonych-technologii/, data pobrania 15 VI 2023 r.

https://www.mojanorwegia.pl/transport-i-komunikacja/po-norweskich-drogach-jezdzi-juz-600-000-elektrykow-to-ponad-20-procent-wszystkich-samochodow-21534.html, data pobrania 15 VI 2023 r.

https://www.rp.pl/polityka/art38472021-emmanuel-macron-nie-chce-juz-zielonej-rewolucji, data pobrania 15 VI 2023 r.

https://finansowyogar.pl/najwieksze-firmy-w-polsce-najwieksze-firmy-na-swiecie-2022/, data pobrania 15 VI 2023 r.

https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/francuzi-wycofuja-sie-z-afryki-koniec-misji-w-burkina-faso/, data pobrania 15 VI 2023 r.

https://www.euractiv.pl/section/bezpieczenstwo-i-obrona/news/francja-wojska-mali-afryka-macron/, data pobrania 15 VI 2023 r.

https://www.rp.pl/polityka/art37862521-francja-traci-afryke-jej-miejsce-zajmuje-rosja, data pobrania 15 VI 2023 r.

https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-francja-likwiduje-bazy-wojskowe-w-afryce-to-presja-rosji,nId,6623899#crp_state=1, data pobrania 15 VI 2023 r.

https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1559548%2Cmacron-krytykuje-usa-media-umacnia-pozycje-chin.html, data pobrania 15 VI 2023 r.

https://fpg24.pl/macron-krytykuje-usa-i-chce-strategicznej-autonomii-europy/, data pobrania 15 VI 2023 r.

https://wiadomosci.wp.pl/europejska-transformacja, data pobrania 15 VI 2023 r.