Perspektywy integracji z UE dla Ukrainy oraz stowarzyszonych krajów Partnerstwa Wschodniego

Oleh Vysochan

Perspektywy integracji z UE dla Ukrainy oraz stowarzyszonych krajów Partnerstwa Wschodniego

Proeuropejskie aspiracje Ukrainy, Gruzji i Mołdawii

„Strategia Trio Plus 2030” szansą na integrację?

Czy UE jest gotowa do rozszerzenia?

W ciągu ostatnich kilku lat byliśmy świadkami wyłaniania się Partnerstwa Wschodniego (PW) dwóch prędkości. Kraje wiodące – Ukraina, Gruzja i Mołdawia – charakteryzują się znacznie większym zaangażowaniem i aspiracjami co do poziomu pożądanej współpracy z UE niż pozostałe kraje wschodniego wymiaru Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (EPS). Cechą wspólną tych trzech państw są nie tylko podpisane z Unią Europejską (UE) odpowiednie układy stowarzyszeniowe, w tym zapisy dotyczące pogłębionej i kompleksowej strefy wolnego handlu, ale także wynikające z nich głębokie reformy wdrażane w każdym z tych krajów oraz coraz bardziej artykułowane oczekiwania co do perspektyw politycznych w ramach UE. Poniżej nakreślę spostrzeżenia na temat ostatnich wydarzeń dotyczących oczekiwań państw stowarzyszonych co do dalszej integracji z UE, argumentując, że perspektywy rozszerzenia UE o te trzy kraje, przynajmniej w obecnej perspektywie finansowej UE – przez analogię do paradoksu kota Schrödingera – można twierdzić, że są jednocześnie żywe i martwe.

Przynajmniej dwa kolejne spostrzeżenia potwierdzają szanse liderów PW na pełną integrację z UE. Po pierwsze, choć Rada Europejska wyjaśniła w 2016 roku, że sam układ stowarzyszeniowy „nie nadaje (…) statusu państwa kandydującego do Unii”, to perspektywy integracyjne sąsiadów UE zostały wyraźnie uznane przez Komisję Europejską (KE) w kluczowych dokumentach związanych z EPS (np. w komunikacie „Szersza Europa” czy w dokumencie strategicznym EPS). Ponadto, biorąc pod uwagę, że Ukraina, Gruzja i Mołdawia są, przynajmniej w sensie geograficznym, państwami europejskimi, postanowienia EPS wobec nich są w pełni zgodne z art. 49 Traktatu o Unii Europejskiej, który stanowi, że „każde państwo europejskie, które szanuje wartości (UE)” ma prawo ubiegać się o członkostwo w UE. Ten aspekt nie jest tak oczywisty w przypadku południowych krajów EPS.

Po drugie, w ostatnim czasie coraz częściej mówi się o inicjatywie „Strategia Trio Plus 2030”, która – podobnie jak proces berliński wspierający integrację państw Bałkanów Zachodnich z UE – miałaby wspierać proces integracji stowarzyszonych z nimi państw PW.  W listopadzie 2019 roku inicjatywę tę poparła największa frakcja w Parlamencie Europejskim – Europejska Partia Ludowa.  W kwietniu 2020 roku została ona dodatkowo poparta przez Zgromadzenie Parlamentarne Euronest, które przyjęło nawet rezolucję poświęconą wyłącznie „Strategii Trio Plus 2030”.  Jeśli chodzi o reakcję unijnych urzędników, to jak na razie pozostają oni raczej ostrożni, podkreślając za to przy każdej okazji konieczność wdrożenia w pierwszej kolejności uzgodnionych reform wzmacniających „praworządność i dobre rządzenie” stowarzyszonego trio.

Jednak faktem, który najbardziej przemawia za brakiem gotowości do rozszerzenia ze strony UE, jest faktyczna likwidacja odrębnego instrumentu finansowego UE wspierającego transformację państw EPS – Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa (ENI), poprzedzonego Europejskim Instrumentem Sąsiedztwa i Partnerstwa. W Wieloletnich Ramach Finansowych UE 2021-2027 instrument ten zostanie wchłonięty przez Instrument Sąsiedztwa, Rozwoju i Współpracy Międzynarodowej (Neighbourhood, Development and International Cooperation Instrument – NDICI). Zgodnie z jego ostatnią wersją, uzgodnioną wstępnie w połowie marca 2021 roku, NDICI jest raczej globalnym funduszem na rzecz działań zewnętrznych UE o charakterze rozwojowym i nie ma już na celu przekształcania państw sąsiadujących zgodnie z unijnymi zasadami. Warto również zauważyć, że jednocześnie UE zachowała specjalne traktowanie państw przedakcesyjnych oraz niezależność Instrumentu Pomocy Przedakcesyjnej. Wreszcie, co oczywiste, wsparcie dla „Strategii Trio Plus 2030” nie jest uwzględnione ani w NDICI, ani w żadnym innym instrumencie w ramach budżetu UE na lata 2021-2027, co potwierdza znikome perspektywy integracyjne trio PW przynajmniej w obecnej perspektywie finansowej UE.

Podsumowując, prointegracyjne stanowisko rządów i społeczeństw trio wydaje się być zdeterminowane jak nigdy dotąd. Gruzja i Ukraina wprowadziły już nawet, odpowiednio w 2018 i 2019 roku, aspiracje integracyjne do swoich konstytucji. Nie jest to jeszcze przypadek Mołdawii, ale wybory prezydenckie w listopadzie 2020 roku potwierdziły w pewnym stopniu proeuropejskie nastroje społeczne, demokrację i rządy prawa w tym kraju. Choć po stronie UE pojawiają się głosy popierające pokazanie perspektywy politycznej tym państwom PW, to wciąż długa lista czynników (np. niewielki postęp w reformach wewnętrznych, kwestie integralności terytorialnej) uniemożliwia państwom członkowskim osiągnięcie konsensusu w sprawie dalszej integracji trio z UE.

Źródła:

1. Rada Europejska, „Konkluzje w sprawie Ukrainy” (Bruksela, 2016).
2. Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego „Szersza Europa – Sąsiedztwo: Nowe ramy stosunków z naszymi wschodnimi i południowymi sąsiadami” COM(2003) 104 wersja ostateczna (Bruksela, 2003).
3. Komisja Wspólnot Europejskich, komunikat Komisji „Dokument strategiczny w sprawie europejskiej polityki sąsiedztwa”, COM(2004) 373 wersja ostateczna (Bruksela, 2004).
4. Zgromadzenie Parlamentarne Euronest, „Rezolucja w sprawie przyszłości strategii Trio Plus 2030: budowanie przyszłości Partnerstwa Wschodniego”, 2020/C 134/05 (Bruksela, 2020).
5. Parlament Europejski, „Wniosek dotyczący rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Instrument Sąsiedztwa, Rozwoju i Współpracy Międzynarodowej” (Bruksela, 2021).