Jak skonstruować podatek od nadzwyczajnych zysków, aby nie zaszkodził gospodarce?

Jak powstają nadzwyczajne zyski w gospodarce rynkowej i co z tego wynika dla polskiego przedsiębiorcy?

W sprawnie funkcjonującej gospodarce, gdzie na rynku działa wiele równych sobie podmiotów może zdarzyć się sytuacja, w której popyt na dany produkt przewyższa możliwości jego dostarczania. Jeżeli podaży nie można w krótkim czasie uzupełnić, pojawia się sytuacja niedoboru produktu. Wówczas ceny mogą wzrosnąć o 100% lub więcej. Rynek powoduje, że deficytowy towar jest dostępny, lecz po wyższych cenach. Wysoka cena zmusza konsumentów do racjonalnego używania produktu, a to oznacza, że trafia on tam, gdzie jest niezbędny w niezbędnej ilości. To zmniejsza zapotrzebowanie na produkt i powoduje, że wzrost cen może się ustabilizować. Firma dostarczająca deficytowy towar inwestuje w dostarczenie większej ilości produktu, dzięki czemu w krótkim okresie może osiągnąć nadzwyczajne zyski.

Nadzwyczajne zyski na zdominowanych rynkach/branżach

Tam, gdzie występuje monopol lub oligopol, firmy dostarczające deficytowy produkt mogą napędzać braki ograniczając produkcję, magazynując produkt, podsycając panikę rynkową. W ten sposób nakręcają wysokie ceny. Ale tak działają globalni gracze. Polska posiada mało firm globalnych, dlatego Polacy tracą najwięcej, co objawia się wysoką inflacją. Wspomnianą zależność ilustruje wykres.

W branżach, w których w globalnej konkurencji uczestniczą polskie firmy, wzrost cen odzwierciedla wzrost kosztów działalności. Tam, gdzie brak polskich dostawców, ceny wzrosły kilkakrotnie – transport morski o 400%, stal o 250%, szkło płaskie o 300%, komponenty elektroniczne o 600%. Duński Maersk (transport morski) osiągnął w 2021 roku nadzwyczajny zysk 16 miliardów EURO, a holenderski Shell – 24 miliardy EURO.

Nadzwyczajne zyski w kontekście prawa podatkowego i unijnego

Mechanizm podatkowy jest jedną z niewielu możliwości ograniczania dominującej pozycji rynkowych gigantów. Obecne regulacje unijne nie porządkują kwestii nadzwyczajnych zysków spowodowanych sytuacjami wyjątkowymi. Wprowadzenie takich mechanizmów na poziomie UE pozwoli na powrót pobranych w formie podatku środków do krajów mniej zamożnych. Ważne jest, aby podatek dotyczył sektorów gospodarki, gdzie występują monopole i oligopole. Tylko w ten sposób podatek umożliwi równe szanse konkurowania wszystkich krajów unii.

Aby Polska mogła w większym stopniu korzystać z globalnego rynku potrzebuje nie tylko rodzimych firm globalnych, ale też sprawnego systemu ochrony konkurencji chociażby wzorem Austrii. W wyniku jego braku, tracimy w samej branży okien dachowych 1 miliard złotych rocznie.